Asansör faciasının nedeni denetim eksikliği mi?
Bahar Göçer*
Aydın’da kız yurdunda meydana gelen asansör kazasında bir öğrenci feci şekilde hayatını kaybetti.
NTV haberine göre asansörün kapasitesi 15 kişi iken asansöre 16. kişi bindi. Asansör aşağı kaymaya başladı ve bu sırada kapı kapanmadı. Bir öğrenci panik içinde dışarı çıkmaya çalışırken duvar ile asansör arasında sıkıştı. Olayla ilgili şu ana kadar aldığımız bilgiler şöyle:
Afete ilişkin teknik inceleme yapacak en iyi kurum Makine Mühendisleri ve Elektrik Mühendisleri Odası’dır. Ancak Oda üyelerinin olay yerine gelerek inceleme yapmasına izin verilmedi. Bu duruma rağmen Makine Mühendisleri Odası konuyla ilgili araştırmalarını sürdürüyor.
Asansörlerin periyodik muayeneleri her yıl yapılmakta olup, bu muayeneler A tipi akredite kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. A tipi akredite kuruluşlar, Türkak (Türk Akreditasyon Kurumu) tarafından onaylanan ve dünya standartlarına uygun iş yapması kabul edilen kuruluşlardır.
Bu kuruluşlar belediyelerle iş birliği yaparak kendi bölgelerindeki tüm asansörleri belediyenin yönlendirmesiyle denetlemektedir. Bu denetimler kamu, konut, iş yeri gibi her türlü farklı mekân için yapılmaktadır.
Kontroller sırasında asansörlere yeşil, mavi ve kırmızı olmak üzere üç farklı renkte uygunluk raporu veriliyor. Yeşil etiket asansörün kullanılabilir olduğunu gösterir. Mavi etiket asansörün kullanılabilir durumda olduğunu ancak hayati olmayan eksikliklerin bulunduğunu gösterir. Kırmızı etiket asansörün kullanılamaz olduğunu gösterir. Bunlar tüm asansörlerde bulunmalıdır.
Ancak Makine Mühendisleri Odası’nın (MMO) edindiği bilgiye göre, bu kazanın meydana geldiği asansör periyodik muayene sırasında mavi etiket aldı. Bu durumda ilgili denetimde gözden kaçan veya değerlendirilmeyen bir güvenlik sorunu olabileceği düşünülmektedir.
Geçmişte asansör muayenesi MMO ve EMO tarafından birlikte yapılıyordu. Ancak daha sonra çıkan bir kanunla A tipi akredite firmalara da bu işi yapma olanağı tanınmıştır. MMO ve EMO, işi yapacak mühendislere uzun süreli teorik eğitim verdi. Eğitime katılan mühendisler hem elektrik hem de mekanik konularda derinlemesine bilgi sahibi olacaklardı. Daha sonra saha uygulamaları için birkaç hafta eğitim verilecek ve ardından asansör denetimleri yapılacaktı.
Ancak A tipi akredite kurumlardaki uzmanların nasıl bir eğitim sürecinden geçtiğini bilmiyoruz. Eskiden asansör muayenesine giderken makine mühendisi ile elektrik mühendisi birlikte çalışırdı. MMO ve EMO kontrolünde asansörlerin her detayı titizlikle incelenerek eksiklikler tespit edildi. Eksikliklerin giderilmesinin ardından asansörler tekrar denetlendi. Güvenlikle ilgili hiçbir ayrıntı kaçırılmadan süreç gerçekleştirildi. Günümüzde bu periyodik denetimlerin nasıl yapıldığını, uzmanların yetkinliklerinin neler olduğunu bilmiyoruz.
Kazaya dönecek olursak, 16’ncı kişinin asansöre binmesiyle asansör kaymaya başladı. Burada olması gereken, yükün fazla olmasından dolayı asansörün durup çalışmasıydı. Asansörlerde birden fazla yük sensörü bulunur ve yük çok yüksek olduğunda asansörün otomatik olarak durması gerekir. Ancak 16. kişi bindikten sonra bu sensörün çalışmadığı görülüyor. Frenler çalışmadığı için asansörün kayması çok muhtemeldir.
Bir diğer önemli nokta ise aşağı inerken asansör kapısının açık olmasıdır. Normalde asansör kapıları asansör hareket ettiğinde kapanır. Ancak bahsettiğiniz durumda kapının açık olduğu belirtildi. Kapının açık olması, kız öğrencinin kendini kurtarmak için dışarı atlamasına neden olmuş gibi görünüyor.
Öte yandan asansörlerin bakım ve onarımını yapan ve aynı zamanda asansör sahibi olan her işletme bu iş için sözleşme yapar. Bu sözleşme gereği asansör bakım ve onarım firmalarının asansör bakım ve onarım belgelerine sahip olmaları gerekmektedir ve bu firmalar bakım ve onarımlarını en uygun şekilde yapmakla yükümlüdürler. Sözleşme kurallarına göre tüm hayati ekipmanlar her ay denetlenmekte ve gerektiğinde değiştirilmekte veya onarılmaktadır. Asansör çalışırken kapının kapalı olması, frenlerin düzgün çalışması, halatların sağlam olması, kabin aydınlatmaları ve hatta acil durum sirenleri dahil birçok ekipmanın çalışır durumda olduğu ve sorumluların çalıştığı kontrol edilmektedir. asansöre bilgi verilir. Sorumlu kişiden alınan cevaba göre gerekli değişiklikler en uygun şekilde yapılır. Asansör bakım, onarım ve benzeri düzenlemeler asansörden sorumlu kişiler tarafından gerçekleştirilir. Burada meydana gelebilecek kazalardan da bu kişiler sorumludur. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi asansör hareket halindeyken frenin çalışmaması veya kapının kapanmaması gibi beklenen sorunlar, bakım ve onarım çalışmaları sırasında zafiyetlerin olduğunu düşündürmektedir.
Asansörlerin tasarımı yapılırken çizim ve hesaplamalar yapılır. Halat kalınlığından asansör kızaklarına, frenlerine, motorlarına ve kabinlerine kadar her detay hesaplanıyor. Güvenlik faktörü bazen 4 olarak belirlenmektedir. Yani bu şu anlama gelmektedir: Seçilen malzeme 4 kat daha sağlamdır. Ayrıca çeşitli yerlerden düzenli olarak denetimler yapılmakta ve yasal düzenlemelere uyulmaktadır. Bu nedenle asansörlerde sık sık kazalar yaşanmaz.
Sonuç olarak bu tür kazaların önlenmesine yönelik asansörlerle ilgili pek çok deneyim, yönetmelik ve standart bulunmaktadır. Bu düzenlemeler, hususlar ve deneyimler asansör kazalarını önlemek için tasarlanmıştır. Ancak yine de asansör kazaları meydana geliyorsa bunlar çoğunlukla ihmalden kaynaklanmaktadır.
*A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
